Bilgisayar Ağlarının Sınıflandırılması

Bilgisayar ağları;

1. Kapsadıkları alana göre,
2. İletişim teknolojilerine göre,
3. Ağ yapılarına göre,

sınıflandırılmaktadır.

1- Kapsadıkları alana Göre Bilgisayar Ağlarının Sınıflandırılması

a) Kişisel alan Ağları (Personal Area Networks(PAN))

b) Yerel Alan Ağları (Local Area Networks(LAN))

c) Metropolitan Alan Ağları (Metropolitan Area Networks(MAN))

d) Geniş Alan Ağları (Wide Area Networks(WAN))

WAN > MAN > LAN > PAN (Aynı zamanda mesafeye göre sınıflandırmada olmaktadır.)

PAN

*Kişisel alan ağlarında Firewire ve USB gibi bilgisayar kablosu kullanılır. Bir kablosuz kişisel alan ağı lrDA, Bluetooth, kablosuz USB, Z-Wave ve ZigBee gibi kablosuz ağ teknolojileri ile yapılır.

LAN

*Yüksek hızlı ve genelde tek bir bina ya da yerleşke içerisinde (1-1000m arasındaki) kurulan ağları tanımlar.

*Yerel ağ içindeki bilgisayarlar, workstation, yazıcılar, çiziciler, modemler, CDROM sürücüleri ve diğer çevre birimleri yer alabilir.

*Ağ bağlantısı kablolu veya kablosuz olarak kurulabilir.

*LAN’lar bilgisayar kullanıcılarına, uygulamalara ve cihazlara ulaşım, bağlı kullanıcılar arasında dosya değişimi, elektronik posta ve diğer uygulamalar yoluyla haberleşme gibi çeşitli avantajlar sağlar.,

*Bir oda veya evin içindeki çeşitli cihazların birbiri ile ya da bir bilgisayar ile haberleşmesini sağlayan küçük çaplı LAN’ lara PAN adı verilir.

MAN

*Genellikle şehrin bir kısmı (1-10km) kapsayan yerleşkeler arası veri alışverişini sağlayan ağlardır.

*Mesafeye ve coğrafyaya göre kablolu ya da kablosuz veri transferi seçilebilir.

*Mesafenin etkin olarak kapsanması gerektiği ve ağa bağlı her bölge arasında tam erişim gerekmediğinden değişik donanım ve aktarım ortamları kullanılır (LAN-LAN=kablosuz, Lan-MAN=Kablolu gibi)

WAN

*Bir ülkede ya da dünya çapında yüzbinlerce veya binlerce kilometre mesafeler arasında iletişimi sağlayan ağlardır.

*Coğrafi olarak birbirinden uzak yerlerdeki bilgisayar sistemlerinin birbirine bağlanmasıyla oluşur.

*Genellikle kablo ya da uydular aracılığı ile uzak yerleşimler ile iletişimin kurulduğu bu ağlarda çok sayıda işistasyonu kullanılır.

*Genelde WAN için 2 ayrım yapılır;

• Enterprise WAN(Intranet)
  • Bir kuruluşun tüm LAN ‘ larını bağlar.
  • Çok büyük ya da bölgesel sınırları olan ağları kapsar.
• Global WAN
  • Tüm dünyayı kaplayan bir ağ olabileceği gibi, birçok ulusal sınırları ve pek çok kuruluşun ağını kapsar.

* “Birbirine bağlı bilgisayar ağlarının tümü internettir.”

* Internet kavramına 2 farklı şekilde yaklaşabiliriz:

• Nuts and Bolts(Temellere Odaklı): Interneti meydana getiren temel donanım ve yazılım bileşenlerini tamlayarak,
• Servis Odaklı -> yeni uygulamalar için servisler sunan alt yapı.

/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*

Internet Nedir?

• Ağları ağı(network of networks)
• Birbirine bağlı bilgisayar ağlarının tümü olarak tanımlanabilir.
• Binlerce akademik, ticari, devlet ve serbest bilgisayar ağlarının birbirine farklı ortamlar(bakır, fiber-optik, kablolu, kablosuz bağlantı ve diğer teknolojiler) ile bağlanmasıyla oluşmuş “ağların ağı”.
• Bilgisayarlar arasında bilgi çeşitli protokollere göre paketler halinde transfer edilir.
• Kamuya açık olan internet dünya çapında milyonlarca bilgisayarı bir araya getiren bir ağdır.
• Bir araya gelen bu ağlara örnek verirsek
  • PC’ler
  • Çoğunlukla Unix tabanlı iş istasyonu ve sunucular,
  • Taşınabilir bilgisayarlar
  • PDA’ lar
  • TV’ ler
  • Ev elektronikleri vb

->Tüm bu cihazlara “end system (uç sistem)” ya da “host (ana sistem)” ismi verilmektedir.

(Internet Nedir?) TEMELLERE ODAKLI YAKLAŞIM

• Milyonlarca birbirine bağlı hesaplama aygıtı ana sistemler (host)=uç sistemler (end systems)
• İletişim bağlantıları (communication links)
  • Fiber-optik, bakır tel, radyo spektrumu
  • Aktarım hızı=bandwidth bits/sn-bps
• Yönlendiriciler (routers): paketleri iletir(veri yığını)

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

PROTOKOL NEDİR?

İletişim halindeki 2 ya da daha fazla bilgisayar ortamı varlığı arasında gönderilip alınan mesajların biçim ve sıralamasını, bir mesajın alınması ya da gönderilmesi durumunda yapılması gereken eylemleri belirler.

Ağ Protokolleri

*Makineler arasında gerçekleşir.

*Internet üzerindeki tüm iletişim protokoller tarafından yönetilir.

*Protokoller ağ elemanları arasında gönderilen ve alınan mesajların biçimini, sırasını ve mesaj iletimini ve alımı sırasındaki eylemleri belirler.

*Protokollere örnek: TCP, IP, HTTP, FTP, PPP

*Terminaller internete ISP (Internet Services Provider) ile erişirler. Her bir internet servis sağlayıcısı bir grup yönlendiriş ve iletişim bağlantısından oluşur.

*Internet servis sağlayıcıları terminallere farklı bağlantı seçenekleri sunar. Internet servis sağlayıcıları 2’ye ayrılır; ilki “Bölgesel düşük band genişliği”, ikincisi “upper Tier (uluslar arası yüksek band genişliği)”.

*Internet genel, Intranet özel.

*İnternetin gelişmesi, doğru ve hızlı veri aktarımı yapılması için belli standartlara uyması sayesinde mümkün olmuştur.

*Internet standartları

->RFC: request for comments (yorum açıklama sistemi), TCP, IP, http…

(Internet Nedir?) Servis Yaklaşımı

*Internet farklı terminaller üzerinde dağıtık uygulamalardan birbirleri ile veri paylaşımını sağlar. (örn:telnet,kişiden kişiye veri paylaşımı…)

*Internet, üstünde çalışan dağıtık uygulamalara 2 tür servis sunuluyor bir tanesi “Connectionless unreliable” diğeri “Connection-oriented reliable”.

*Connection-oriented reliable: kaynak hedefe giden verinin alıcıya düzgün ve tam ulaştığını garanti eder. İstemci sunucu arası veri paketleri gönderimi yapılmadan önce kontrol paketleri gönderir.

Not:(bağlantı sanaldır ya da gevşekti bu yüzden bu adı alır.)

-> Connection-oriented reliable’ın güvenli olmasının sebepleri;

-Doğrulama,

-Tekrar gönderme kullanmasıdır.

*Connectionless unreliable : gönderilen verinin ulaşımı hakkında herhangi bir garanti vermez.

Akış Denetimi

*Bir ağ üzerinde veri gönderimi yaparken gönderici hızı, alıcı hızından yüksek olduğu zamanda gönderilen verinin eksiksiz gitmesi için iki düğüm arasında kullanılan denetim.

Tıkanıklık Denetimi

*Bir ağ üzerinde trafik akışını denetleyerek tıkanıklığı önleyen akış denetimi.

***Internetin bağlantı yönelimli servisini sağlayan protokol TCP’dir.(Yani, Connection-oriented reliable(bağlantı yönelimli) servisini sağlayan protokol TCP’dir.)

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

INTRANET

->TCP/IP’ye dayalı ağ internetten farklı olarak bu ağ sadece bir kuruma aittir, sadece o kurumun çalışanları bu ağa bağlanabilir. Internet’e çıkmak için firewall kullanarak saldırıya karşı korunur.

/*/*/*/**/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/**/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*/*

2-İLETİM TEKNOLOJİLERİNE GÖRE AĞLARIN SINIFLANDIRILMASI

Veri iletim sırasında kullandığı teknolojiye göre değerlendirildiğinde bilgisayar ağları ;

1. Yayın Ağları
2. Anahtarlamalı ağlar

Olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

1. Yayın Ağları (Broadcast Networks)

• Yayın ağları, tek bir iletişim ortamı ağa bağlı tüm bilgisayarlar tarafından paylaşılır
• Bir bilgisayarın yaptığı yayın, diğer tüm bilgisayarlar tarafından dinlenir.
• Yayın yapacak olan, çoğu zaman önce ortamı dinler.
• Başka yayın yapan yoksa göndermek istediği bilgiyi paketler halinde iletişim ortamına aktarır.
• Her pakette, gönderilmesi hedeflenen bilgisayar ya da bilgisayarlar adresi vardır.
• İlgili bilgisayarlar, iletişim ortamından kendilerine gelen paketi alırken, diğer bilgisayarlar paketin adres kısmında olmadıklarını gördükten sonra paket için başka bir işlem yapmazlar.

• Bir paket sadece bir bilgisayara gönderiliyorsa TEKİL YAYIN (UNICASTING).
• Bir paket birden fazla bilgisayara gönderiliyorsa ÇOKLU YAYIN (MULTICASTING)
• Bir paket tüm bilgisayarlara gönderiliyorsa GENEL YAYIN(BROADCASTING)

Olarak adlandırılır.

Bir paketin birden fazla bilgisayara gönderilmesi için:

Adres alanına alt adres olarak tanımlanan bir bitlik yer ayrılır; adres alanındaki geriye kalan “n-1” bit, grup adresini tanımlamak için kullanılır.

• Yayın ağlarına örnek olarak paket radyo ağları ve uydu ağları verilebilir.
• Bu ağlarda bilgisayarlar bir anten aracılığıyla aktarım yapar ve tüm bilgisayarlar aynı kanalı ya da aynı radyo frekansını paylaşır.
• Genellikle birkaç km çapında, tek bir bina ya da yerleşke içindeki bilgisayarları birbirine bağlamak için kullanılan LAN’ larda yaygın olarak kullanılan teknoloji yayın ağı temeline dayanır.
• Kullanılan yayın ağı; veri yolu (bus) ya da halka (ring) türünde olabilir.

1. Anahtarlamalı ağlar

• Alıcı ve verici dışındaki diğer düğümler verinin içeriği ile ilgilenmez.
• Amaç iki nokta arasında veriyi hedefe varana kadar bir düğümden diğerine aktararak taşımaktır.
• Bu ağlarda, kullanılan düğümler arasında bir bağlantı kurulur.
• Kurulan bağlantının niteliğine göre anahtarlamalı ağlar;
  • Devre Anahtarlamalı ağlar
  • Paket anahtarlamalı ağlar

Olmak üzere 2’ye ayrılır.

• Anahtarlamalı ağların kullandığı, bilinen bir örnek Geniş Alan Ağlarıdır (GAA-WAN).

b.a) Devre Anahtarlamalı ağlar

• Bu ağlarda, iki bilgisayar arasındaki düğümler üzerinden yalnız gönderilen verinin kullanıma ayrılmış bir iletişim yolu kurulur.
• Bu yol (path), düğümler arasındaki bir dizi fiziksel bağı (link) bir araya getirir.
• Her linkteki bir mantıksal kanal, kurulan bağlantı için ayrılmaktadır.
• Kaynak bilgisayarın ürettiği veri, bu ayrılmış yol üzerinden hızlı bir biçimde gönderilmektedir.
• Gelen veri düğümlerde herhangi bir gecikme olmaksızın uygun kanala yönlendirilir ya da anahtarlanır.
• Devre anahtarlamalı ağlara örnek olarak telefon ağları verilebilir.
• Devre anahtarlamalı ağlar 3 aşamada kurulur;
  • Devre kurulumu
  • Verinin iletimi ve yönlendirilmesi
  • Devre bağlantısının kaldırılması

b.b) Paket Anahtarlamalı ağlar

* Veri, paket olarak adlandırılan küçük parçalar halinde gönderilir.

* Ağın aktarım kapasitesi aynı anda gönderi yapan birden fazla bilgisayar tarafından kullanıma uygundur.

* Her bir paket kaynaktan hedefe varıncaya kadar düğümden düğüme aktarılır.

* Her bir düğümde paketin tamamı alınır, depolanır ve tekrar aktarılır.

*Paket anahtarlama yönetimi de mektupların göndericiden alıcıya gönderilmesi mantığı ile çalışmaktadır.

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

3-AĞLARIN YAPILARINA (TOPOLOJİLERİNE) GÖRE SINIFLANDIRILMASI

*Topoloji, bir ağdaki bilgisayarın nasıl yerleşeceği, nasıl bağlanılacağını, veri iletiminin nasıl olacağını belirleyen genel yapıdır.

*topoloji 2 temel gruba ayrılır;

->fiziksel topoloji: Ağın fiziksel olarak nasıl görüneceğini belirler (fiziksel katman)

->mantıksal topoloji: Bir ağdaki veri akışının nasıl olacağını belirler (veri iletim katmanı)

Ağ Yapılarına (Topoloji) Göre Ağların Sınıflandırılması

• Doğrusal (Bus Topology) ——LAN
• Halka (Ring Topology) ——LAN
• Yıldız (Star Topology) ——LAN

• Ağaç (Tree Topology) ——WAN
• Örgü (Mesh Topology) ——WAN

******************************************************************

Doğrusal (Bus Topology) Özellikleri

• Yayın (broadcast) felsefesini izler.
• Bu topolojide tek bir iletişim ortamı (örn kablo), düğümlerin birbiriyle etkileşimini sağlar.
• Genellikle Ethernet kartları kullanılmaktadır.
• İstasyonlar (düğümler) veri yoluna musluk (tap) adı verilen bir bağ ile bağlanmışlardır.
• İstasyonlar ve arabirimler ile iletişim ortamı arasında çift yönlü bir iletişim (full-duplex) vardır.
• Kablo yol olarak düşünülürse her bir durak ağda bir düğümü (node-terminali/cihazı) temsil etmektedir. Bu tek kabloya; bölüm (segment), omurga (backbone), trunk denebilir.
• Veri yolunun başlangıcı ve bitişi birbirine bağlı değildir.
• Bu topolojide her düğüme bir adres verilir ve bu yapıdaki bir ağda veri herhangi iki düğüm arasında iletilebilir.
• Ancak iletişim, bir zaman biriminde yalnızca bir çift düğüm arasında gerçekleşebilir.
• İletişimde bulunan düğümler veri yolunu iletim süresince işgal eder.
• Bundan dolayı her istasyon mesaj göndermeden önce veri yolunu kontrol ederek herhangi bir mesaj olup olmadığına bakar.
• Aynı iletişim ortamı tüm düğümlerce paylaşıldığı için, mesajlar gönderildiği düğümün adresiyle iletilir.

AVANTAJLARI

• Ağdaki bir bilgisayara bağlamak oldukça kolaydır.
• Daha az uzunlukta kablo gerektirir.
• Bir bilgisayarda oluşacak hata tüm ağı etkilemez.
• Merkez birime ihtiyaç duymaz.

DEZAVANTAJLARI

• Omurga kabloda bir bozulma veya kesilme olursa tüm ağ bağlantısı kesilir.
• Kablonun sonunda sonlandırıcı (Terminator) olmalıdır.
• Ağda sorun olduğunda sorunun nerden kaynaklandığını bulmak zaman alabilir.
• Tek başına tüm binanın ağ çözümü için genellikle kullanılmamalıdır.
• Çarpışma olma ihtimali yüksektir.
• Maximum 30 istasyon bağlanabilir.
• Ağın uzunluğu ince koaksiyelde 185, kalın koaksiyelde 500 m2den fazla olamaz.

Halka (Ring Topology) Özellikleri

• Bu topolojide yineleyici gibi çalışan ağ düğümleri noktadan noktaya bağlantılarla ağa bağlanmıştır.
• İletişim bağlantısının başlangıç ve bitişleri birbiriyle bağlanmıştır. (bus topolojisinden farkıdır.)
• Veriler paket halinde gönderilir ve halka boyunca tek yönde iletilir.
• Yineleyici hattın üzerindeki veriyi bit bit alarak, bekletmeden diğer tarafa iletir.
• Halkayı birçok bilgisayar paylaştığından hangi bilgisayarın paketinin halka üzerinde iletileceğinin kontrol etmek amacıyla mekanizmalar geliştirilmiştir. (örn: jetonlu halka (token ring))

Jetonlu Halka (Token Ring Topology) Özellikleri

• Bu tip topolojide iletişim ağ içerisinde sürekli dönen jeton (token) yardımıyla yapılır.
• Jeton özel iletişim kodu ile iletişimi düzenler.
• Token (jeton) (3 byte’lık) düğümler arasında dolaşan bilgidir.
• İletişime başlamak isteyen düğüm öncelikle jeton’ un kendisine ulaşmasını bekler ve ulaştığında jetonu alır.
• Bilgi gönderildikten sonra alıcıya gelene kadar halka etrafında döner.
• Halka topolojide genel yayın amaçlı (broadcast) uygulamalar için uygundur.
• Halka ağların düzgün çalışabilmesi için 3 fonksiyona ihtiyaç vardır;

• Verilerin gönderilmesi; Yineleyici, gönderilecek olan bitleri bilgisayardan alır, yeniden oluşturur ve bağlantıya yönlendirir.

• Gönderilen verinin alınması; Alıcı adresi o düğüm ise saklanır.

• Verinin silinmesi; Veri halka boyunca taşınıp vericiye tekrar geldiğinde ise silinmelidir (halkadan atılmalıdır).

• Bu tür topolojilerin tek yönlü ve çift yönlü olmak üzere iki çeşidi vardır.
• Tek yönlü ağlarda mesaj, düğümler arasında tek yönde gönderilir.
• Bu hatta doğacak problem iletişim durmasına yol açar.
• Çift yönlü halka ağlarda, halka çift yönlü iletişimi destekler. Bir yönde hata olması durumunda diğer yönde kullanılabilirler.
• Her ağ düğümünün her mesajı iletmesi bu topolojinin potansiyel zayıflığı olmakla beraber, kavram ve gerçekleştirim açısından oldukça basittir.
• Halka topolojisi, optik lifli Yerel alan ağlarında yineleyiciler (repeater) ile sıkça kullanılır.

Halka (Ring Topology) AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI

• Bekleme süresi devredeki eleman sayısına bağlıdır. (Eleman az ise hızlı çok ise yavaş olur.)
• Sistemin hızı devreye eklenen her elemanla biraz daha azalır.
• Her PC, bilgisayar ağının bir elemanı olduğu için PC’ de bir aksaklık olması halinde network durur. Paralel bir ikinci hattın (by pass hattı) çekilmesiyle bu soruna çözüm bulmak mümkündür.
• Hem ağın yayıldığı tüm alanlar hem de bilgisayarlar arası mesafe sınırlıdır.
• Çarpışmalar söz konusudur.
• Maliyet bakımından diğer ağlardan biraz pahalıdır.
• İletişim hızları kablolama sistemine bağlıdır.

********************************************************************

Yıldız (Star Topology) Özellikleri

• Tüm düğümlerin ortak bir merkeze (örn: HUB, Switch) bağlanmasıdır.
• Ağı oluşturan bilgisayarlar ana makinayla noktadan noktaya bir bağlantı sağlar.
• Merkezi bilgisayar ağ düğümleri arasındaki veri iletimini koordine eder.
• Tüm iletişim önce merkezi bilgisayara gider, merkezi bilgisayar işlemleri ve bilgi paylaşımını kontrol eder.
• Herhangi bir düğüm çalışmaz hale gelirse otomatik olarak devre dışı kalır.

AVANTAJLARI

• Ağı kurmak kolaydır.
• Bir bilgisayara bağlı kablo bozulduğunda ağın çalışması etkilenmez.
• Ağdaki sorunları tespit etmek kolaydır.
• Kurulum sonrası maliyet yüksek, daha sonra genişletilmesi daha ekonomiktir.
• İletişim ortamı olarak telefon hatlarından yararlanılabilir.

DEZAVANTAJLARI

• Ağa bağlanan her cihaz için bir kablo çekilmesi gerekmektedir.
• Server’ a ya da HUB’ a bir sorun olursa tüm ağ çalışmaz hale gelir.
• Ağın genişletilmesi sistemin performansı da ana makineye ya da HUB’ ın veri yolu kapasitesine bağlıdır.

********************************************************************

Ağaç (Tree Topology) Özellikleri

• Yıldız ve Bus topolojisinin karakterlerini birleştirir.
• Bus omurga üzerinde yıldız topolojide bilgisayardan oluşur. Böylece ağlar büyütülebilir.
• Bir ağacın dalları farklı topolojideki ağları temsil eder, ağacın gövdesi ile de bunlar birbirine bağlanabilir.
• Ağaç topolojisinin diğer adı Hiyerarşik topolojidir.
• Ağacın merkezinde sorumluluğu en fazla bilgisayar bulunur.
• Dallanma başladıkça sorumluluğu az olan bilgisayara ulaşılır.
• Bu topoloji çok büyük ağların ana omurgalarını oluşturmaktadır.
• Ağaç topolojisinde de yol topolojisinde de benzer iletim ortamı kapalı döngüsü olmayan ve dallanan kablodur.
• Ağaç düzeni kablo başı (headend) olarak bilinen bir noktadan başlar.
• Herhangi bir istasyondan gelen iletim, ortam boyunca yayılır, diğer tüm istasyonlar tarafından alınabilir ve uç noktalardan yok edilir.
• Halkada olduğu gibi iletim, adres ve kullanıcı bilgisini içeren paketler şeklindedir.
• Her istasyon ortamı izler ve kendine adreslenen paketleri kopyalar.
• Tüm istasyonlar ortak bir iletim bağlantısını paylaştıklarından bir zaman diliminde yalnızca bir istasyon iletimde bulunabilir ve erişimi düzenlemek için erişim kontrol tekniğine ihtiyaç vardır.

AVANTAJLARI

-> Her bir bölüme (segment) ulaşmak kolaydır.

->Bir çok çalışma grubu bir araya gelebilir.

DEZAVANTAJLARI

->Her bir bölümün uzunluğu kullanılan kablo ile sınırlıdır.

->Omurga kablosu bozulduğunda her bölümdeki ağ trafiği etkilenir.

->Kurulumu ve düzenlemesi daha zordur.

ÖRGÜ (MESH TOPOLOGY)

-> Fiziksel mesh topolojisi ağdaki tüm birimler arasında uçtan uca bağlantı içerir.

->Ağdaki her birim diğer tüm birimler için birer bağlantı gerektirdiğinden, genellikle pratik bulunmaz.

->Daha çok WAN’ da kullanılır.

->Tipik bir mesh topolojisi en geniş ya da en önemli yerlerin bağlandığı hibrid ağlarda kullanılır.

Topolojilerin Karşılaştırılması;

Topoloji	Kurulum	Düzenleme	Sorun Çözme	Veri Aktarımı
Doğrusal	Çok kolay	Kısmen zor	zor	Tek bir kablo, kabloda problem veri aktarımını etkiler.
Halka	Kısmen kolay	Kısmen zor	zor	Halkadaki bozukluk veri aktarımını etkiler.
Yıldız	Kolay ancak zaman alıcı	Kolay	kolay	Tek bir kablodaki bozukluk bir pc’ yi etkiler
Ağaç	Zor	zor	kolay	Oldukça az
Karmaşık	Zor	zor	kolay	Oldukça az

• Mesh’ de düğümler hem veriyi alan hem de ileten olabiliyor.
• Mesh bir yol bozulduğunda başka bir yol bulup veriyi iletiyor buna kendi kendine tamir denir.